اوراق بهادار چیست و چه انواعی دارد؟
کمتر کسی را می‌توان پیدا کرد که عبارت اوراق بهادار یک بار را یک بار نشنیده باشد. با توجه به اینکه اوراق بهادار و بازار سرمایه یکی از جنبه‌های مهم اقتصادی در یک کشور هستند، بدون شک همه افراد حداقل یک بار در مورد آن خبری دیده یا شنیده‌اند. به ویژه در چند سال اخیر که بحث بورس و سرمایه‌گذاری در آن داغ شده است، بحث سهام و اوراق بهادار بیش از گذشته مورد توجه قرار دارد. اما بدون شک افراد آگاهی کافی در مورد این مفهوم ندارند؛ به طوری که اگر از درصد زیادی از افراد سوال کنید که اوراق بهادار چیست، نمی‌توانند پاسخ دقیق و روشنی ارائه کنند. در این مقاله از آموزشگاه حسابداری پکت قصد داریم به این پرسش که اوراق بهادار چیست، پاسخ داده و انواع آن را مورد بررسی قرار دهیم.
اوراق بهادار چیست؟
اوراق بهادار که در زبان لاتین Securities نامیده می‌شود، به هر نوع ورقه یا مستندانی گفته می‌شود که می‌تواند حقوق مالی قابل نقل و انتقال را برای فرد یا سازمانی که مالک آن‌ها است، تضمین کند. در پاسخ به این سوال که اوراق بهادار چیست، به زبان ساده‌تر می‌توان گفت که یک ابزار مالی (آشنایی با استانداردهای حسابداری ابزارهای مالی) است که از قابلیت نقل و انتقال برخوردار است. این اوراق در انواع مختلفی وجود دارد که هر فرد یا سازمان که مالک یکی از انواع آن باشد، یک نوع ارزش مالی برای خود فراهم کرده است.
آشنایی با انواع دارایی
پیش از بررسی این موضوع که انواع اواق بهادار چیست و چه ویژگی‌هایی دارد، با انواع دارایی آشنا می‌شویم؛ در دنیای اقتصاد هر چیزی که تحت مالکیت یک فرد، سازمان، کسب و کار و غیره قرار دارد به عنوان دارایی شناخته می‌شود. دارایی‌ها را می‌توان در 2 دسته کلی طبقه‌بندی کرد:
به هر نوع دارایی که قابلیت لمس و مشاهده داشته باشد دارایی مشهود می‌گویند. در واقع دارایی‌های مشهود دارای جنبه فیزیکی هستند که می‌توان به اسکناس، مسکن، خودرو و از این قبیل دارایی‌ها اشاره کرد. اما دارایی‌های نامشهود به دارایی‌هایی گفته می‌شود که فاقد جنبه فیزیکی بوده و قابل مشاهده نیست. سرقفلی، برند، اوراق بهادار و غیره از جمله مهم‌ترین دارایی‌های نامشهود محسوب می‌شوند.
آشنایی با نوع دارایی
انواع اوراق بهادار چیست؟
همانطور که گفته شد، اوراق بهادار جز دارایی‌های نامشهود به حساب می‌آیند و نوعی از ابزار مالی هستند که یکی از شرایط زیر را دارند:
- نشان دهنده موقعیت مالکیت افراد در شرکت‌های عرضه شده به صورت عمومی در بورس
- نشان دهنده رابط طلبکاری از یک نهاد دولتی یا شرکت
- نشان دهنده اختیار خرید و فروش به عنوان نماینده حقوق مالکیتی
اوراق بهادار در انواع مختلفی وجود دارند که هر کدام از ویژگی‌های خاص خود برخوردار هستند. اگر قصد دارید بدانید که اوراق بهادار چیست و چه انواعی دارد، در ادامه با انواع آن آشنا می‌شویم.
انواع اورق بهادار
اوراق بدهی
در ادامه معرفی این موضوع که انواع اوراق بهادار چیست و چه کاربردی در آموزش حسابداری دارد، باید گفت که اوراق بدهی یا اوراق قرضه یکی از انواع آن به حساب می‌آید. اوراق بدهی، سندی است که به موجب آن شرکت یا سازمان انتشار دهنده متعهد می‌شود که مبلغ مشخصی را به عنوان بهره سالانه در زمان‌های تعیین شده به مالک اوراق پرداخت کند. همچنین شرکت یا سازمان انتشار دهنده تضمین می‌کند که در زمان سررسید نیز اصل مبلغ را به مالک بازپرداخت کند.
در واقع افرادی که از یک شرکت یا سازمان اوراق بدهی دارند، هیچگونه مالکیتی در شرکت یا سازمان نداشته و فقط به عنوان بستانکار حق دریافت اصل و سود شناخته می‌شوند. اوراق بدهی نیز در انواع مختلفی وجود دارند که به شرح زیر معرفی می‌شوند:
- اوراق خزانه دولتی
- اوراق صکوک شرکتی
- اوراق مشارکت دولتی و شرکتی
- اوراق مرابحه
- اوراق استصناع
- اوراق منفعت
- اوراق سلف موازی استاندارد
- گواهی‌سپرده
- سهام ممتاز
- اوراق بهادار وثیقه‌ای
اما دلیل انتخاب نام اوراق بدهی برای این نوع اوراق بهادار چیست؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که سازمان‌ها و شرکت‌هایی که با مشکل در تأمین منابع مالی مواجه می‌شوند و نمی‌توانند نقدینگی لازم برای پیشبرد اهداف خود را فراهم کنند، برای تأمین منابع مالی خود این اوراق را منتشر کرده و به این شکل نقدینگی سرمایه‌گذاران را جمع‌آوری می‌کنند؛ به همین دلیل به این کار در اصطلاح علوم مالی، تأمین مالی جمعی می‌گویند.
اما سوال دیگری که مطرح می‌شود این است که با این کار شرکت به افراد زیادی بدهکار می‌شود؛ آیا این کار ارزش دارد؟ در پاسخ باید گفت که در علم اقتصاد، بدهی یک نوع دارایی ارزشمند است. در واقع شرکت‌ها و سازمان‌ها برای تأمین منابع مالی مورد نیاز خود، با خلق بدهی و بازپرداخت آن در آینده، دارایی بیشتری را در اختیار خواهند داشت.
دولت‌ها را می‌توان اصلی‌ترین متقاضی انتشار اوراق بدهی دانست؛ اوراق بدهی که توسط دولت در کشورهای مختلف انتشار می‌یابد از اعتبار بالایی برخوردار بوده و همچنین نماینگر ریسک اعتباری آن‌ها خواهد بود. به این معنی که میزان ارزش اوراق بدهی دولتی در یک کشور نشان دهنده شرایط خود آن دولت از نظر اقتصادی است.
سهام و دیگر انواع اوراق بهادار
سهام
اگر با این سوال مواجه شدید که متداول‌ترین نوع اوراق بهادار چیست، در پاسخ باید گفت که سهام در میان سایر اوراق بهادار این عنوان را در اختیار دارد. سهام در یک شرکت یا سازمان ارزش اسمی داشته و تعداد آن بسته به میزان سرمایه می‌تواند متغیر باشد. در ایران و در بورس اوراق بهادار، ارزش اسمی هر سهم معادل 100 تومان است. حال هر شرکت یا سازمان می‌تواند از تقسیم میزان سرمایه خود بر ارزش اسمی هر سهم، تعداد سهام خود را مشخص کند.
بیشتر بخوانید: دستورالعمل حاکمیت شرکتی ناشران ثبت شده در سازمان بورس
سهام برخلاف اوراق بدهی یک دارایی به حساب می‌آید که مالکیت دارنده سهام در یک شرکت را نشان می‌دهد. دارندگان سهام بر خلاف دارندگان اوراق بدهی از سود سهام سالیانه برخوردار بوده، در مجامع شرکت حق رأی داشته و از منافع افزایش یا کاهش قیمت سهام نیز بهره‌مند می‌شوند.
اوراق بهادار مشتقه
در ادامه بررسی این موضوع که انواع اوراق بهادار چیست، با دسته سوم اوراق بهادار یعنی اوراق مشتقه آشنا می‌شویم. همانطور که از نام این نوع اوراق می‌توان حدس زد، نوعی از اوراق هستند که ارزش واقعی آن‌ها به دارایی‌های مشتق شده از آن‌ها بستگی دارد. قرارداد مشتقه به قراردادی گفته می‌شود که بر اساس یک یا چند دارایی به طرفین منعقد می‌شود که نوسانات ارزش دارایی مبنا تعیین کننده ارزش مشتقه است. طلا، سهام، کالاها، ارز، شاخص‌های بازار و غیره رایج‌ترین دارایی‌های مبنا به حساب می‌آیند.
اوراق قرضه
در پاسخ به این سوال که ویژگی‌های اوراق مشتقه به عنوان یکی از انواع اوراق بهادار چیست، باید گفت که اصلی‌ترین ویژگی‌ها آن‌ها معامله شدن در بازار بورس یا بازارهای متشکل خارج از بورس است. اوراق مشتقه‌ای که در خارج از بورس معامله می‌شوند به دلیل عدم قانون‌گذاری، ریسک بالاتری به همراه دارند. قراردادهای سلف، قراردادهای آتی، قراردادهای اختیار معامله و قراردادهای معاوضه از انواع قرار مشتقه هستند که مورد معامله قرار می‌گیرند.
سخن آخر
بورس یکی بهترین بازارهای مالی برای سرمایه‌گذاری بلندمدت محسوب می‌شود اما یکی از لازمه‌های دستیابی به موفقیت در این سرمایه‌گذاری، برخورداری از آگاهی کافی نسبت به مفاهیم و اصول این بازار است. اوراق بهادار یکی از اصلی‌ترین مفاهیم در بازار بورس به حساب می‌آید که می‌توان گفت درصد زیادی از افراد آگاهی کافی نسبت به آن ندارند. اما اوراق بهادار چیست؟ اوراق بهادار یک نوع ابزار مالی محسوب می‌شوند که قابلیت نقل و انتقال داشته و یک نوع ارزش مالی برای دارنده آن به همراه دارند. این اوراق در انواع مختلفی وجود دارند که با توجه به ویژگی‌هایی خود، شرایط متفاوتی را برای دارندگان به همراه خواهند داشت.