مدل کسب و کار یا بیزینس مدل چیست؟
اگر می‌خواهید بدانید مدل کسب و کار چیست، این مطلب را تا انتها بخوانید تا با انواع مدل کسب و کار و عناصر مدل کسب و کار آشنا شوید. یکی از مهمترین موارد در تدوین استراتژی‌های کسب‌وکار، مشخص‌کردن مدل کسب‌وکار است که به شرکت‌ها کمک می‌کند جایگاه خوبی را در بازار به دست بیاورند. با بلاگ آموزشگاه حسابداری پکت همراه باشید.
مفهوم مدل کسب و کار چیست؟
شرکت‌ها برای رسیدن به درآمد در بازاری خاص از طریق محصولات خود و پایگاه مشتری، طرحی از نحوه‌ی برنامه‌ریزی خود را در نظر می‌گیرند که مدل کسب‌وکار نام دارد. شکل‌گیری این مدل پیرامون 4 موضوع زیر انجام میشود.
- محصول یا خدماتی که شرکت‌ها ارائه می‌دهند
- نحوه ارائه محصول و خدمات به بازار
- هزینه‌های انجام شده توسط شرکت برای تولید محصول
- نحوه سودآوری
امروزه کسب و کارهای متفاوتی فعالیت می‌کنند و به همین دلیل انواع مدل کسب و کار هم به وجود می‌آید. باید بگوییم که نمی‌توان یک مدل یکسان را برای همه کسب و کارها در نظر گرفت. شما باید بسته به نوع کسب و کار خود، نحوه درآمدزایی آن را مشخص کنید تا علاوه بر اینکه سودآور باشد، هزینه‌های جانبی و راه‌اندازی را هم جبران کند.
آشنایی با عناصر مدل کسب و کار
حال که تا حدودی متوجه شدید مدل کسب و کار چیست، در این قسمت با عناصر مدل کسب و کار آشنا می‌شوید. شکل و عملکرد مدل‌های کسب‌وکار با هم تفاوت دارد؛ ولی اجزای اصلی آن‌ها یکسان است و شامل موارد زیر می‌باشد.
- مزیت رقابتی
- بازار هدف ماندگار
- ارزش پیشنهادی خاص
شما بدون این عناصر نمی‌توانید راهی را برای درآمدزایی پیدا کنید. مدل کسب و کار فقط هم به درآمد ارتباط ندارد؛ بلکه باید به هزینه تولید و سایر عوامل دخیل هم توجه کنید تا بتوانید یک دید کلی را نسبت به کسب‌وکار خود به دست آورید.
یکی از مهارت‌هایی که در دوره MBA یاد می‌گیرید، تدوین مدل کسب و کار است
موارد دخیل در طراحی مدل کسب‌وکار
زمانی که می‌خواهید مدل کسب‌وکار خود را تدوین کنید باید 10 مورد زیر را در نظر بگیرید.
1- ارزش پیشنهادی
ارزش پیشنهادی یک ویژگی خاص از محصول شماست که سبب میشود مشتریان به آن جذب شوند. شما باید در طول مسیر کاری خود، مشتری مداری را در شرکتتان پیاده سازی کنید.
2- بازار هدف
بازار هدف به گروهی از افراد گفته میشود که تمایل دارند محصول شما را استفاده کنند.
3- مزیت رقابتی
این مورد یکی از ویژگی‌های مهم خدمات یا محصول شماست که به رقیبان اجازه نمی‌دهد از آن کپی‌برداری کنند.
4- ساختار هزینه
باید بر اساس هزینه‌های متغیر و ثابتی که برای فعالیت کسب‌وکار خود به آن نیاز دارید، فهرستی را تهیه و به کمک تاثیر آن، استراتژی قیمت‌گذاری را مشخص کنید.
5- معیارهای کلیدی (عملکرد)
معیارهای کلیدی به روش‌هایی گفته میشود که به کمک آن‌ها می‌توانید موفقیت شرکت خود را بررسی کنید.
6- منابع
منابع مورد نیاز شما شامل سرمایه‌های فکری، مالی و فیزیکی شرکتتان است.
7- مشکل و راه‌حل
این مورد به معنای مشکلات مشتریان هدف شما و راه‌حلی که برای رفع آن در نظر دارید است.
8- مدل درآمدی
مدل درآمدی یک چارچوب است که به شناسایی منابع درآمد در دسترس می‌پردازد.
9- جریان‌های درآمدی
این جریان‌ها، روش‌های درآمدزایی شرکت شما هستند.
10- حاشیه‌ی سود
حاشیه سود به معنای تفاوت هزینه‌های تجاری و درآمد است.
وقتی که مدل کسب‌وکار خود را تدوین می‌کنید، به این موارد برمی‌خورید. این مرحله فقط اطلاعاتی در مورد کسب و کار شما دارد و سبب تقویت استراتژی‌ها نمی‌شود. به مرور زمان می‌توانید استراتژی‌های لازم را درنظر بگیرید یا آن‌ها را تغییر دهید. به کمک مدرک mba، توانایی استخدام در بهترین شرکت‌های داخل و خارج از کشور را خواهید داشت. البته باید مهارت کافی را در زمینه طراحی و توسعه انواع مدل‌های کسب و کار، داشته باشید.
بیشتر بخوانید: اصول و تکنیک‌ها‌ی موفقیت در کسب و کار
آشنایی با انواع مدل کسب و کار
در قسمت‌های قبل دریافتید که مدل کسب و کار چیست و با عناصر مدل کسب و کار آشنا شدید. حال در این قسمت قصد داریم 12 مورد از انواع مدل کسب و کار را به شما معرفی کنیم.
1- مدل اشتراکی (Subscription model)
مدل کسب‌وکار اشتراکی برای مشاغل آنلاین و کسب‌وکارهای سنتی یکسان است. در این مدل مشتری موظف است به‌صورت دوره‌ای هزینه‌ای را برای استفاده از خدمات و محصولات پرداخت کند.
2- مدل کسب و کار باندلینگ (Bundling model)
در این مدل کسب و کار، شرکت‌ها دو یا چند محصول را کنار هم قرار داده و به عنوان یک محصول در نظر می‌گیرند و با قیمتی کمتر از جمع قیمت جداگانه محصولات، به فروش می‌رسانند. با این مدل، شرکت‌ها می‌توانند محصولات بیشتری را تولید کنند یا محصولاتی که فروش دشوارتری دارند را به‌راحتی به فروش برسانند. البته در این مدل به دلیل فروش محصولات با قیمت کمتر، سود شرکت کمتر میشود.
3- مدل فریمیوم (Freemium)
پس از اینکه مشاغل آنلاین رواج پیدا کرد، مدل کسب و کار فریمیوم محبوب شد. در این مدل، شرکت‌های نرم‌افزاری یک ابزار اختصاصی مانند اپلیکیشن را تولید می‌کنند و به کاربر اجازه می‌دهند تا به‌صورت رایگان از آن بهره ببرد؛ اما بعضی از قابلیت‌های کلیدی آن را محدود می‌کند تا کاربر برای استفاده از آن، هزینه‌ای را به‌عنوان اشتراک پرداخت کند.
4- مدل تیغ یا دسته تیغ (Razor blades)
اگر سری به داروخانه بزنید، می‌بینید که قیمت تیغ‌های تعویضی در برابر دسته تیغ بیشتر است. شرکت‌ها برای اینکه لوازم جانبی گران‌تری را در آینده خریداری کنید، تیغ‌های ارزان‌تری را ارائه می‌کنند. به همین دلیل این مدل، دسته تیغ نام دارد. برخی شرکت‌ها از مدل تیغ معکوس نیز بهره می‌برند. در این مدل یک محصول پرسود به مشتری فروخته میشود و در کنار آن، تبلیغ محصولاتی با سود کم را نیز به مشتری ارائه می‌کنند.
5- مدل کسب و کار خدمات به‌جای محصول (Product to service model)
برای توضیح این مدل به این مثال توجه کنید. فرض کنید یک شرکت تولید اسکوتر دارید و برای این منظور باید دو قطعه فلزی را به هم جوش بدهید. در اینجا شاید به این نتیجه برسید که نیاز به خرید دستگاه جوش ندارید و می‌توانید جوش دادن دو قطعه را به شرکت دیگری بسپارید. در این مثال، استفاده از خدمات به جای محصول مشخص است. برخی شرکت‌ها از بین انواع مدل کسب و کار، این مدل را انتخاب می‌کنند و به جای اینکه تجهیزاتی را خریداری کنند، از نتیجه به دست آمده استفاده می‌کنند.
6- مدل کسب و کار لیزینگ (Leasing)
در این مدل، یک شرکت اقدام به خرید محصول از فروشنده می‌کند. سپس با اجاره این محصول به شرکتی دیگر، به او کمک می‌کنند تا در ازای پرداخت یک مبلغ مشخص، در مدت‌زمان معینی از آن محصول استفاده کند. این مدل کسب‌وکار انتخاب خوبی برای محصولات گران‌بهایی مثل تجهیزات تولیدی و پزشکی است.
7- مدل جمع‌سپاری (Crowdsourcing)
در جمع‌سپاری، افراد با کمک شبکه‌های اجتماعی یا اینترنت به جمع‌آوری اطلاعات، نظرات و تحقیقات افراد مختلف می‌پردازند. در این مدل، شرکت‌ها بدون اینکه کارمندان داخلی را استخدام کنند، می‌توانند از شبکه وسیعی از استعدادها بهره‌مند شوند. برای مثال می‌توان بعضی از اپلیکیشن‌های ترافیکی را نام برد که رانندگان درصورتی‌که تصادفی را مشاهده کردند، آن را ثبت می‌کنند تا دیگر رانندگان از این اطلاعات استفاده کنند.
8- مدل کسب و کار One-for-one
در این مدل، کسب‌وکارها به ازای هر کالایی که می‌فروشند، همان محصول را در اختیار نیازمندان قرار می‌دهند. در این کسب‌وکار، مشتریان با هدف خیرخواهانه خدمات یا محصولات را خریداری می‌کنند که سبب انجام کار بشردوستانه توسط سازمان و مشتری میشود.
9- مدل حق امتیاز (Franchise)
در مدل حق امتیاز، خریدار یک طرح تجاری که توسط شخص دیگر به ثبت رسیده است را خریداری می‌کند. مالک اصلی به خریدار کمک می‌کند تا با فعالیت‌های تجاری، تأمین مالی و بازاریابی، بهترین عملکرد را داشته باشد. مالک درصدی از سود را از خریدار دریافت می‌کند.
10- مدل توزیعی (Distribution model)
در این مدل، یک شرکت محصولات را از تولیدکننده اصلی خریداری می‌کند و با قیمت بیشتری آن را در بین خرده‌فروشان توزیع می‌کند. گذراندن گرایش بازاریابی از رشته مدیریت کسب و کار به شما کمک می‌کند تا اطلاعات بیشتری در این رابطه داشته باشید. گرایش‌های mba در شاخه مدیریت بازرگانی و بازاریابی، به شما این امکان را می‌دهد تا کسب و کار شخصی خودتان را رشد بدهید.
11- مدل تولیدکننده (Manufacturer model)
یکی از قدیمی‌ترین مدل های کسب و کار، مدل تولیدکننده است. تولیدکننده با استفاده از محصولات خام، یک محصول را تولید می‌کند.
12- مدل خرده‌فروش (Retailer model)
آخرین مدلی که از میان انواع مدل کسب و کار به شما معرفی می‌کنیم، مدل خرده‌فروش است. آخرین حلقه زنجیره تامین مربوط به خرده‌فروش می‌باشد که با دریافت محصول از توزیع‌کننده، آن را به مشتری می‌فروشند. قیمت درنظر گرفته برای محصولات باید به‌گونه‌ای باشد که هم سودآوری داشته باشد و هم هزینه‌ها را در بر بگیرد.
مدل های کسب و کار الکترونیک به چه معناست؟
مدل های کسب و کار الکترونیک یعنی فعالیت‌های سازمان به‌صورت ساختاریافته تشریح شوند تا کسب و کار بر اساس تجارت الکترونیک صورت گیرد. این مدل از سه جزء تولید ارزش و منبع درآمد، خدمات و اطلاعات و معماری جریان محصولات تشکیل میشود. در این مدل کسب و کار، یک طرح کلی در نظر می‌گیرند تا نحوه همکاری شبکه‌ای از سازمان‌ها در تسخیر ارزش حاصل از نوآوری‌های تکنولوژیکی مشخص شود.
ساده‌ترین و رایج‌ترین مدل کسب و کار
مفهوم بوم مدل کسب و کار چیست؟
بوم مدل کسب و کار (Business Model Canvas) به ابزاری گفته میشود که کمک می‌کند تا ایده‌های جدید خلق و به طور مداوم بررسی شوند. با این ابزار، شما یک تصویر واضح از فعالیت‌های قابل انجام و ایده‌های خود دارید که همه چیز را در برابر چشم‌های سرمایه‌گذارها، تیمتان و خود شما به‌صورت واضح و روشن قرار می‌دهد. بوم مدل کسب و کار دارای 9 جزء زیر است که این اجزا در کنار هم تصویر بزرگی را ایجاد می‌کنند.
- ارزش‌های پیشنهادی
- مشارکت‌های کلیدی
- فعالیت‌های کلیدی
- جریان‌های درآمدی
- دسته بندی مشتریان
- ارتباط با مشتری
- ساختار هزینه
- منابع کلیدی
- کانال‌ها
کلام آخر
در این مطلب ابتدا به شما آموختیم که مدل کسب و کار چیست. سپس عناصر مدل کسب و کار و انواع مدل کسب و کار را به شما معرفی کردیم و در نهایت هم به این سوال که بوم مدل کسب و کار چیست، پاسخ دادیم. همان‌طور که گفته شد برای اینکه نقشه کسب‌وکار استارت آپ خود را مشخص کنید، راه سختی پیش رو دارید. اما باید بگوییم که با این کار، نحوه درآمدزایی شما مشخص و مقدمات پیشرفت و رشد سازمانتان در آینده فراهم میشود.