مرخصی استحقاقی چیست؟
مرخصی استحقاقی یکی از حقوق قانونی کارمندان است که به آن‌ها این امکان را می‌دهد تا برای استراحت و رسیدگی به امور شخصی از محل کار خود دور باشند. این مرخصی معمولاً به صورت سالانه و با حفظ حقوق پرداختی به کارکنان تعلق می‌گیرد. استفاده از مرخصی استحقاقی نه تنها به بهبود کیفیت زندگی شخصی افراد کمک می‌کند، بلکه در افزایش بهره‌وری و انگیزه شغلی آن‌ها نیز مؤثر است. در این مقاله از بلاگ آموزشگاه حسابداری پکت، به بررسی اهمیت، شرایط و قوانین مرتبط با مرخصی استحقاقی خواهیم پرداخت.
تعریف مرخصی استحقاقی
مرخصی استحقاقی یکی از انواع مرخصی های قانونی است که به کارکنان و کارمندان تعلق می‌گیرد و به آن‌ها اجازه می‌دهد تا در مدت مشخصی از سال بدون کاهش حقوق و مزایا از محل کار خود دور باشند. این نوع مرخصی معمولاً برای استراحت، سفر، امور شخصی و خانوادگی استفاده می‌شود.
بر اساس قوانین کار ایران، میزان مرخصی استحقاقی سالانه برای کارگران و کارمندان معمولاً ۳۰ روز کاری در سال (معادل ۲.۵ روز در ماه) به‌علاوه چهار روز جمعه است. برای کارهای سخت و زیان‌آور این میزان می‌تواند بیشتر باشد. در صورتی که کارمند از تمام مرخصی استحقاقی خود استفاده نکند، امکان ذخیره و انتقال آن به سال بعد وجود دارد، اما سقف آن معمولاً محدود است.
در هنگام پایان خدمت، اگر کارمند از مرخصی‌های استحقاقی خود استفاده نکرده باشد، مبلغ آن به‌صورت حق مرخصی پرداخت‌نشده به وی پرداخت می‌شود.
میزان مرخصی استحقاقی برای کارمندان
میزان مرخصی استحقاقی برای کارمندان دولت و کارکنان مشمول قانون کار در ایران متفاوت است:
کارمندان دولت
- بر اساس قانون مدیریت خدمات کشوری، میزان مرخصی استحقاقی سالانه کارمندان دولت ۳۰ روز کاری در سال است.
- این مقدار شامل تعطیلات رسمی و جمعه‌ها نمی‌شود و فقط روزهای کاری محاسبه می‌شود.
- امکان ذخیره مرخصی‌های استفاده‌نشده برای سال‌های آینده وجود دارد، اما سقف آن بر اساس مقررات مشخص می‌شود.
کارکنان مشمول قانون کار
- بر اساس قانون کار ایران، میزان مرخصی استحقاقی سالانه یک ماه (۳۰ روز کاری) به‌علاوه چهار روز جمعه است.
- برای مشاغل سخت و زیان‌آور، میزان مرخصی استحقاقی ۵ هفته در سال تعیین شده است.
- در صورتی که کارگر یا کارمند از مرخصی خود استفاده نکند، امکان دریافت حق‌السعی معادل مرخصی ذخیره‌شده در زمان پایان همکاری وجود دارد.
در هر دو مورد، مرخصی‌های استحقاقی با حقوق کامل محاسبه می‌شوند و کارفرما موظف به رعایت این حقوق است.
تأثیر مرخصی استحقاقی بر مزایا و اضافه‌کاری
مرخصی استحقاقی جزو حقوق قانونی کارمندان و کارگران است و هیچ تأثیری بر میزان حقوق پایه و مزایای ثابت آن‌ها ندارد.
در طول مدت مرخصی استحقاقی، کارمند همچنان حقوق کامل خود را دریافت می‌کند و مزایایی مانند بیمه تأمین اجتماعی، سنوات، عیدی و پاداش نیز به او تعلق می‌گیرد. در برخی سازمان‌ها، مزایای غیرنقدی (مانند کارت غذا یا هزینه ایاب‌وذهاب) ممکن است در مدت مرخصی پرداخت نشود، اما این موضوع به سیاست‌های داخلی شرکت بستگی دارد.
اضافه‌کاری مربوط به ساعات کار اضافی فراتر از ساعات قانونی است، بنابراین در مدت مرخصی استحقاقی، هیچ اضافه‌کاری محاسبه نمی‌شود. کارمندی که از مرخصی استفاده کرده است، به دلیل عدم حضور در محل کار نمی‌تواند اضافه‌کاری دریافت کند، حتی اگر در روزهای قبل یا بعد از مرخصی، اضافه‌کاری انجام داده باشد.
برخی کارفرمایان برای تشویق کارکنان به استفاده کمتر از مرخصی، مزایای اضافه‌کاری را به افرادی که مرخصی کمتری گرفته‌اند، بیشتر پرداخت می‌کنند.
به‌طور کلی، مرخصی استحقاقی تأثیری بر حقوق پایه و مزایای ثابت ندارد اما در محاسبه اضافه‌کاری لحاظ نمی‌شود.
آیا می‌توان مرخصی استحقاقی را ذخیره کرد؟
بله، امکان ذخیره مرخصی استحقاقی در برخی شرایط وجود دارد، اما این موضوع بستگی به قوانین کار و مقررات داخلی سازمان‌ها دارد. برای کارگران مشمول قانون کار، طبق ماده ۶۶ این قانون، تنها ۹ روز از مرخصی استحقاقی سالانه را می‌توان به سال بعد منتقل کرد و مابقی آن در صورت استفاده‌نشدن از بین می‌رود. در مقابل، برای کارمندان دولت، امکان ذخیره مرخصی در چارچوب قوانین مدیریت خدمات کشوری وجود دارد، اما سقف مشخصی برای آن تعیین شده است.
در صورتی که فرد تا زمان پایان خدمت خود از مرخصی‌های ذخیره‌شده استفاده نکرده باشد، مبلغ معادل آن به او پرداخت خواهد شد. برخی شرکت‌ها و سازمان‌ها نیز سیاست‌هایی برای پرداخت ریالی مرخصی‌های استفاده‌نشده دارند، اما این امر بستگی به آیین‌نامه‌های داخلی آن‌ها دارد. بنابراین، توصیه می‌شود کارکنان از مقررات محل کار خود در این زمینه مطلع باشند تا از مزایای قانونی خود به بهترین شکل استفاده کنند.
چطور درخواست مرخصی استحقاقی بدهیم؟
برای درخواست مرخصی استحقاقی در حسابداری، ابتدا باید به مقررات و رویه‌های داخلی سازمان یا محل کار خود توجه کنید. معمولاً کارمندان باید درخواست خود را به‌صورت کتبی یا از طریق سیستم‌های اداری آنلاین ثبت کنند. این درخواست باید شامل تاریخ شروع و پایان مرخصی، تعداد روزهای موردنظر و دلیل (در صورت نیاز) باشد.
برخی شرکت‌ها نیاز دارند که درخواست مرخصی از چند روز یا هفته قبل ارائه شود تا در برنامه‌ریزی کاری اختلالی ایجاد نشود. همچنین، تأیید مدیر مستقیم یا واحد منابع انسانی برای نهایی شدن درخواست ضروری است.
پس از ثبت درخواست، کارفرما یا مدیر مربوطه آن را بررسی کرده و در صورت عدم تداخل با وظایف کاری و تعداد مرخصی‌های باقی‌مانده کارمند، تأیید یا در برخی موارد، به زمان دیگری موکول می‌کند. در صورتی که درخواست رد شود، معمولاً به فرد اعلام می‌شود تا در زمان دیگری مجدداً اقدام کند.
پس از تأیید، کارمند می‌تواند در تاریخ مشخص‌شده از مرخصی خود استفاده کند و حقوق و مزایای او در این مدت بدون تغییر پرداخت خواهد شد.
سوالات متداول
در پایان این مطلب آموزش حسابداری، به بررسی سوالات متداول رایج شما درباره مرخصی استحقاقی می‌پردازیم.
آیا کارفرما می‌تواند از دادن مرخصی استحقاقی خودداری کند؟
خیر، کارفرما نمی‌تواند به‌طور کامل از دادن مرخصی استحقاقی خودداری کند، زیرا این یک حق قانونی برای کارکنان است. اما می‌تواند زمان استفاده از مرخصی را بر اساس نیازهای کاری تنظیم کند، مشروط بر اینکه کارمند را از این حق محروم نکند.
چه زمانی باید درخواست مرخصی استحقاقی داد؟
درخواست مرخصی استحقاقی باید حداقل چند روز یا هفته قبل از تاریخ مورد نظر ارائه شود تا کارفرما فرصت بررسی و برنامه‌ریزی داشته باشد. زمان دقیق درخواست بستگی به سیاست‌های داخلی سازمان و نیازهای کاری دارد.
چرا مرخصی استحقاقی اهمیت دارد؟
مرخصی استحقاقی اهمیت دارد زیرا به کارکنان فرصت استراحت و تجدید انرژی می‌دهد و به افزایش رضایت شغلی و بهره‌وری کمک می‌کند. این مرخصی همچنین یک حق قانونی است که به کارکنان اجازه می‌دهد تا از فشارهای کاری رها شوند.