نوبت کاری و شیفت کاری در قانون کار
آیا با مشاغل دارای نوبت کاری برخورد کرده‌اید؟ چه اطلاعاتی از شیفت کاری دارید؟ آیا از جایگاه قانونی شیفت کاری در قانون کار و نحوه محاسبه دستمزدها در هر شیفت باخبر هستید؟ در این مقاله هرچه را که باید درباره نوبت کاری و شیفت کاری بدانید با شما به اشتراک گذاشته‌ایم. با آموزشگاه حسابداری پکت تا انتهای این مقاله همراه باشید.
نوبت کاری و شیفت کاری چیست؟
بیایید قبل از هر چیزی با مفهوم نوبت کاری آشنا شویم. حتما می‌دانید که بسیاری از مشاغل، امکان تعطیلی ندارند و باید به صورت مداوم در شبانه‌روز فعال باشند.
مشاغلی مانند خدمات بهداشت و درمان، خدمات اورژانس، آتش‌نشانی، بعضی از شرکت‌های تولیدی مانند شرکت‌های دارویی، نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها، پمپ بنزین و... از مشاغلی هستند که باید به صورت 24 ساعته فعال باشند و خدمات‌رسانی کنند. به نظر شما تکلیف کارکنان این بخش‌های خدماتی و اداری چیست؟
نوبت کاری
در قانون کار (بررسی کامل قانون کار و تامین اجتماعی {حق بیمه و دستمزد 1400}) برای این دسته از مشاغل تدبیری خاص اندیشیده شده است. براساس ماده 56 قانون کار، مدیران مشاغلی که باید به صورت شبانه‌روزی فعال باشند، موظف هستند که کار را به سه نوبت صبح، عصر و شب تقسیم کنند.
این ماده همچنین تاکید می‌کند که کارفرمایان موظف هستند برای هر نوبت خاص، حقوق و دستمزدی جداگانه درنظر بگیرند؛ چون قاعدتا فشار کاری وارد شده بر کارگران و کارمندان در هر شیفت کاری، با شیفت دیگر متفاوت است و مدل عادلانه این است که میزان حقوق و دستمزد هر کارمند و کارگر در شیفت کاری مختلف، متفاوت باشد.
نوبت کاری یا شیفت کاری
ترتیب کاری به چه صورت است؟
بر اساس قانون کار، هر 24 ساعت شبانه‌روز به سه شیفت هشت ساعته تقسیم میشود. در مشاغل سه شیفته، نوبت کاری صبح از ساعت 6 شروع میشود و تا 14 ادامه می‌یابد.
نوبت کاری عصر، از ساعت 14 آغاز میشود و تا ساعت 22 شب ادامه پیدا می‌کند. قاعدتا شیفت شب هم با این فرمول از ساعت 22 شب شروع می‌ظود و تا 6 صبح ادامه خواهد داشت.
بر این اساس ممکن است کارگران در شبانه روز فقط یک شیفت سر کار باشند یا به صورت دو شیفت کار کنند. در مواردی هم ممکن است کارگران سه شیفت کاری داشته باشند که طبیعتا فرمول محاسبه دستمزد آن‌ها متفاوت خواهد بود.
ماده 56 قانون کار، چهار نوع شیفت کاری را تعریف کرده است که به صورت زیر رده‌بندی می‌شوند:
- نوبت کاری صبح و عصر
- شیفت کاری صبح، عصر و شب
- شیفت کاری صبح و شب
- شیفت کاری عصر و شب
مزایای شیفت بندی کار و نوبت کاری
- یکی از مهم‌ترین مزایای شیفت‌بندی کار و نوبت‌های در گردش این است که کارگران و کارمندان مجبور نخواهند بود به صورت دائم در شیفت‌های کاری که به بدن فشار می‌آورد، فعالیت کنند.
- مسئله بعدی این است که بسیاری از شیفت‌های کاری ثابت هستند؛ مانند شیفت کاری عصر یا شب. افرادی که می‌خواهند درآمد بیشتری داشته باشند، می‌توانند به این شیفت‌های کاری به عنوان شغل دوم نگاه کنند و به علت محاسبه دستمزد بیشتر، درآمد بیشتری داشته باشند.
نحوه محاسبه پرداخت هر نوبت کاری
همانطور که می‌دانید نحوه محاسبه حقوق و دستمزد کارگران و کارمندان در هر نوبت کاری غیر گردشی، متفاوت خواهد بود. براساس قانون کار، حقوق کارگران و کارمندان در نوبت‌های غیر گردشی ا استفاده از فرمول زیر محاسبه خواهد شد:
- ﮐﺎﺭ ﻧﻮﺑﺖ ﮐﺎﺭﯼ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺻﺒﺢ ﻭﻋﺼﺮ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﯿﮕﯿﺮﺩ
ﺣﻘﻮﻕ = ﺳﺎﻋﺎﺕ ﻧﻮﺑﺖ ﮐﺎﺭﯼ* ۱۱۰%* ۲۲۰ ﺳﺎﻋﺖ / ﺣﻘﻮﻕ ﭘﺎﯾﻪ - ﮐﺎﺭ ﻧﻮﺑﺖ ﮐﺎﺭﯼ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺻﺒﺢ ﻭﻋﺼﺮ ﻭﺷﺐ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﯿﺮﺩ
ﺣﻘﻮﻕ = ﺳﺎﻋﺎﺕ ﻧﻮﺑﺖ ﮐﺎﺭﯼ* ۱۱۵%* ۲۲۰ ﺳﺎﻋﺖ / ﺣﻘﻮﻕ ﭘﺎﯾﻪ - ﮐﺎﺭ ﻧﻮﺑﺖ ﮐﺎﺭﯼ ﮐﻪ ﺻﺒﺢ ﻭﺷﺐ ﯾﺎ ﻋﺼﺮ ﻭﺷﺐ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﯿﺮﺩ
ﺣﻘﻮﻕ = ﺳﺎﻋﺎﺕ ﻧﻮﺑﺖ ﮐﺎﺭﯼ* ۱۲۲. ۵%* ۲۲۰ ﺳﺎﻋﺖ / ﺣﻘﻮﻕ ﭘﺎﯾﻪ - شب کاری
حقوق= ساعت شب کاری* 135%*220 ساعت/ حقوق پایه
فوق‌العاده اضافه کاری چیست و چطور محاسبه میشود؟
فوق‌العاده اضافه کاری، مسئله‌ای جدا از شیفت کاری است. این مبلغ برای کارگران و کارمندانی درنظر گرفته می‌شوند که ساعاتی را علاوه بر ساعات کاری عادی در هفته یا ماه کار می‌کنند.
بنا بر قانون کار در سال 1401 اضافه کاری 40% بیشتر از میزان پرداختی ساعات عادی کار است. در واقع اگر قرار باشد ساعتی 100 هزار تومان دریافت کنید، اضافه کاری شما ساعتی 140 هزار تومان محاسبه خواهد شد.
به این 40% فوق‌العاده اضافه کاری گفته میشود.
نکته مهم دیگر اینکه کارگرانی که در روزهای جمعه کار می‌کنند و یک هفته تعطیلات در هفته ندارند، باید به ازای ساعات کاری خود در جمعه، 40% فوق‌العاده اضافه کاری دریافت کنند.
بیشتر بخوانید: آموزش کامل و کاربردی نحوه تهیه لیست حقوق و دستمزد
اضافه کاری
قوانین و مقررات مهمی که باید درباره فوق‌العاده کار و نوبت کاری بدانید
- طبق ماده ۵۶ قانون کار، اساس محاسبه مزد و فوق العاده شیفت های کاری کارگران دستمزد ثابت ماهیانه آن‌ها است و اگر گردش کار در محدوده یک ماه تحقق پیدا کند و کارگر چند روز را در مرخصی استحقاقی باشد، با توجه به گردشی شدن کار، نوبت کاری او در ماه به صورت کامل محاسبه میشود. برای روزهای تعطیلی هفتگی و تعطیلات رسمی و مرخصی استحقاقی هم در پرداختی کارگران محاسبه و پرداخت میشود. در نظر داشته باشید که در بر اساس این قانون، پرداخت فوق‌العاده نوبت کاری در شرایط مرخصی استعلاجی محاسبه نخواهد شد.
- اگر به صورت ثابت در نوبت شب (22 تا 6) فعال باشید، شب‌کار محسوب می‌شوید. در این شرایط باید علاوه‌بر دستمزد، 35 درصد اضافه‌تر دریافت کنید.
- همانطور که قبلا هم اشاره کردیم، لازم است که هر کارمند یا کارگر در هفته حداقل یک روز مرخصی داشته باشد و اگر شیفت کاری با جمعه تداخل داشته باشد، کارفرما ملزم است که یک روز در هفته به کارمند یا کارگر خود مرخصی بدهد.
- عیدی و پاداش براساس دستمزد دریافتی معمول کارگر و کارمند محاسبه میشود و در این فرمول، ساعات کاری فوق‌العاده مورد محاسبه قرار نخواهد گرفت.
- مرخصی کارگران و کارمندانی که ساعات کاری یا شیفت کاری بیشتری نسبت به دیگران دارند، افزایش خواهد داشت. براین اساس، اگر کارمند یا کارگری بیش از 8 ساعت در روز فعالیت داشته باشد، مجموع مرخصی او هم باید به همان نسبت افزایش داشته باشد.
در این شرایط تفاوت ساعات کاری عادی و ساعات اضافه کاری محاسبه میشود. این میزان بر روزهای کاری تقسیم میشود تا میانگین ساعات کاری کارگر در یک روز محاسبه شود.
تفاوت میان میانگین ساعات اضافه کاری و ساعات مرخصی استحقاقی، نشان‌دهنده میزان ساعاتی است که کارگر یا کارمند باید اضافه‌تر به مرخصی برود. به خاطر داشته باشید که هر کارمند و کارگر قانونا حق دارد که یک روز در هفته مرخصی داشته باشد، ایام تعطیلات رسمی هم جزو روزهای کاری محسوب نمی‌شوند و علاوه بر این موارد، کارفرما موظف است که ساعاتی از ماه یا هفته را به مرخصی استحقاقی اختصاص دهد.
بیشتر بخوانید: نحوه محاسبه مرخصی در قانون کار
قوانین مهم در شیفت کاری
در آخر
محاسبه شیفت کاری یا نوبت کاری به خودی خود کار پیچیده‌ای نیست و به دانش خاصی نیاز ندارد؛ اما محاسبه دستمزد حاصل از شیفت‌های کاری به همراه فوق‌العاده اضافه کار و روزهای مرخصی به تخصص خاصی نیازمند است که عموم حسابداران و کارشناسان حقوق کار به آن مسلط هستند. بنابراین نباید نقش دوره های آموزش حسابداری را در کسب دانش در این حوزه و آشنایی با آخرین تغییرات قانونی، نادیده بگیرید.
بهترین راه برای درک صحیح از حقوق قانونی مربوط به کار، سنوات، درآمد و پاداش (مبلغ عیدی و سنوات سال 1401 کارمندان و کارگران چقدر خواهد بود؟)، مراجعه به وکلای کار و کارشناسان این حوزه است. آن‌ها به شما کمک می‌کنند تا به طور کامل با حقوق اولیه خود و وظایف کارفرما در قبال‌تان آشنا شوید.